Վերջին շրջանում բազմաթիվ նորություններ եղան՝ կապված Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) հետ։ Դրանցից մեկը վերաբերում է Հայաստանին, որը հայտարարել է Հռոմի ստատուտը վավերացնելու պատրաստակամության մասին։ Երկրորդ լուրը վերաբերում է Ռուսաստանին: Այսպես, Միջազգային քրեական դատարանը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինին ձերբակալելու օրդեր է տվել։ Կարևոր է հասկանալ, թե արդյոք այս իրադարձությունները կապված են: Ի՞նչ է ստանալու Հայաստանը ստատուտի վավերացումից և ի՞նչ սպառնալիքներ կան:
Ի՞նչ է Հռոմի ստատուտը
Հռոմի ստատուտը միջազգային պայմանագիր է, որի հիման վրա ստեղծվել և գոյություն ունի Միջազգային քրեական դատարանը։ Այսինքն՝ դատարանի իրավասությունը տարածվում է այն պետությունների վրա, որոնք ստորագրել են այս միջազգային պայմանագիրը և վավերացրել այն։ Պայմանագիրը բաց է և կարող եք գտնել հղումով։ Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությունը ներառում է ցեղասպանության, մարդկության դեմ հանցագործությունների, ռազմական հանցագործությունների և ագրեսիայի հանցագործության հետ կապված գործերը։
Նշված բոլոր հանցագործությունները վերաբերում են Թուրքիային և Ադրբեջանին։ Հայաստանը կարո՞ղ է նրանց դատի տալ
Իհարկե, Հայաստանը կարող է դատի տալ Թուրքիային և Ադրբեջանին պետական մակարդակով կատարված հանցագործությունների համար։ Սակայն այս որոշումները որևէ ազդեցություն չեն ունենա։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ Թուրքիան և Ադրբեջանը չեն վավերացրել Հռոմի ստատուտը։ Այսպիսով, Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությունը նրանց վրա չի տարածվում։ Այսինքն՝ Բաքուն և Անկարան օրինական իրավունք ունեն ընդհանրապես ուշադրություն չդարձնել այդ կազմակերպության վրա, քանի որ դա իրենց չի վերաբերում։
Այդ դեպքում իմաստ չունի՞, որ Հայաստանը դիմի ՄՔԴ
Ճիշտ այդպես: Հայաստանը սկսել է կանոնադրության վավերացման քննարկման հարցը, քանի որ նախատեսում է դրա շրջանակներում դիտարկել Ադրբեջանի դեմ գործը։ Երկու կարևոր կետ կա, որոնք պետք է արձանագրել: Նախ՝ ՄՔԴ որոշումների մեջ գործնական իմաստ չկա։ Ադրբեջանը չի կատարել Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումը՝ շրջափակումը վերացնելու և Բերձորի (Լաչին) միջանցքը բացելու վերաբերյալ։ Այսինքն՝ Բաքուն անտեսում է միջազգային իրավունքի նորմերը, որոնք ուղղակիորեն վերաբերում են իրեն։ Իսկ ՄՔԴ-ի դեպքում ընդհանրապես որևէ արձագանք պետք չէ սպասել։ Երկրորդ, եթե Հայաստանը նախատեսում է ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա հռետորաբանության մակարդակով, ապա այդ գործիքը ցույց է տվել իր անարդյունավետությունը։ Խորհրդարանների ու արտաքին քաղաքականության ղեկավարների տասնյակ հայտարարությունները ոչ մի արդյունքի չեն հանգեցրել։ Երրորդ՝ Հայաստանը չի կարողանա դիմել ուժեղ կողմին, որը կարող է ազդել գործընթացի վրա՝ հիմնք ընդունելով ՄՔԴ-ի որոշումը: Ռուսաստան, ԱՄՆ, Չինաստան, Հնդկաստան, Իրան, Թուրքիա. այս երկրներից ոչ մեկը չի վավերացրել Հռոմի ստատուտը և չի ճանաչում ՄՔԴ-ի որոշումները։
Ինչո՞ւ է Ռուսաստանը դժգոհ ՄՔԴ-ին միանալու Հայաստանի որոշումից
Ինչպես նշվեց հենց սկզբում, ՄՔԴ-ն Վլադիմիր Պուտինին ձերբակալելու օրդեր է տվել։ Իրավական առումով, եթե Հայաստանը դառնա կազմակերպության մաս, և ՌԴ նախագահը հայտնվի Հայաստանի տարածքում, ապա Հայաստանի իշխանությունները պարտավոր կլինեն կատարել ՄՔԴ որոշումը։ Իհարկե, նման սցենարը ոչ ռեալիստական է թվում: Այնուամենայնիվ, խնդիրն այլ է։ Ռուսաստանը ՄՔԴ-ն համարում է գործիք, որն օգտագործվում է Մոսկվայի դեմ՝ որպես Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև ընդհանուր պատերազմի մի մաս։ Այս առումով, Հայաստանի անդամակցությունը ՄՔԴ-ին ընկալվում է որպես հակառուսական դաշինքին աջակցելու քաղաքական ընտրություն։
Ինչպե՞ս են բացատրում այդ ամենը դե ֆակտո իշխանությունները
Հայաստանը Հռոմի ստատուտը ստորագրել է 1999 թվականին, սակայն այն չի վավերացրել։ 2004 թվականին երկրի Սահմանադրական դատարանը այն ճանաչել է որպես Սահմանադրությանը հակասող։ 2022 թվականի վերջին դե-ֆակտո իշխանությունները որոշեցին դիմել Սահմանադրական դատարան՝ պարզաբանելու ՄՔԴ-ի վերաբերյալ փաստաթղթի սահմանադրականությունը։ Վ. Պուտինի կալանքի օրդերը տրվել է մարտի 17-ին։ Այսօր Հայաստանի դե-ֆակտո իշխանություններն ասում են, որ Հռոմի ստատուտի շուրջ բանակցային գործընթացը սկսվել է դեռևս Վլադիմիր Պուտինի ձերբակալման օրդերի հրապարակումից առաջ։ Տեխնիկապես այդպես է։ Սակայն Ռուսաստանի դեմ գործերի քննումը, որոնք Ուկրաինան դատարան է ներկայացրել, սկսվել է 2022 թվականի առաջին կեսից: Ավելին, Պուտինի դեմ հատուկ տրիբունալ ստեղծելու նախաձեռնությունները սկսվել են անցյալ տարվա հոկտեմբերին Հաագայում։
Ի՞նչ է նշանակում այդ ամենը
Եզրակացությունը հնարավորինս պարզ է: Վավերացնելով Հռոմի ստատուտը և միանալով ՄՔԴ-ին` Հայաստանը չի ստանա Ադրբեջանի վրա ճնշում գործադրելու գործիքակազմ: Միևնույն ժամանակ, դե ֆակտո իշխանություններն ավելի ուժեղ հարվածելու են Ռուսաստանի հետ հարաբերություններին՝ կրկին ոչինչ չստանալով։ Այսինքն՝ մինուսները պարզ են, բայց պլյուսներ չկան։
պ.գ.թ.,արևելագետ Սերգեյ Մելքոնյան
